02/04/2020
Chương trình bình luận “Thế giới 360 độ” của Đài Truyền hình Thông tấn xã Việt Nam (VNEWS) phỏng vấn TS. Lê Thị Hằng Nga, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Nghiên cứu Ấn Độ và Châu Á, Viện Nghiên cứu Ấn Độ và Tây Nam Á, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam về những khó khăn và hứa hẹn của mối quan hệ đối tác Mỹ-Ấn trong mối liên kết với tình hình địa chính trị khu vực và thế giới – nhìn từ động thái của hai bên trong cuộc gặp lần này. Dưới đây là nội dung buổi phỏng vấn:
Ngày 24-25 tháng 02/2020, Tổng thống Mỹ Donald Trump thực hiện chuyến thăm chính thức đầu tiên đến Ấn Độ. Chuyến thăm của Tổng thống Donald Trump diễn ra khi ông bước gần đến giai đoạn căng thẳng trong chiến dịch vận động tái tranh cử Tổng thống – đây là điều khiến dư luận Ấn Độ đặc biệt chú ý.
Dưới đây là nội dung buổi phỏng vấn:
VNEWS: Theo bà, quan hệ đối tác Mỹ-Ấn vốn được xây dựng dựa trên nền tảng hay những tính toán chiến lược như thế nào của đôi bên?
TS. LTHN: Quan hệ Mỹ - Ấn là mối quan hệ giữa hai nền chính trị dân chủ lớn trên thế giới chia sẻ nhiều giá trị tương đồng. Mối quan hệ được xây dựng trên nền tảng hơn 70 năm quan hệ chính trị ngoại giao. Ngay sau khi giành được quyền tự trị năm 1947, Ấn Độ đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Mỹ, trước cả khi thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô. Trong hơn 70 năm ấy, 50 năm đầu của mối quan hệ do bị chi phối bởi đường lối đối ngoại của mỗi nước và bối cảnh thế giới thời kỳ Chiến tranh Lạnh, quan hệ hai bên đã không có những đột phá lớn. Sau Chiến tranh Lạnh, quan hệ Mỹ - Ấn đã không phát triển ngay lập tức. Bước ngoặt đầu tiên trong quan hệ Mỹ - Ấn thời kỳ Hậu Chiến tranh Lạnh diễn ra dưới thời Tổng thống Bill Clinton. Trong chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Clinton đến Ấn Độ năm 2000, Thủ tướng Ấn Độ khi đó là ông Vajpayee đã gọi mối quan hệ Mỹ - Ấn là mối quan hệ giữa những “đồng minh tự nhiên”. Dưới thời Tổng thống G. Bush, Mỹ và Ấn Độ đã “ký kết Sáng kiến Hợp tác về hạt nhân dân sự vào năm 2005. Dưới thời Tổng thống Obama, hai nước đã nâng quan hệ lên mức “đối tác chiến lược” vào năm 2010 và Tổng thống Obama gọi quan hệ Mỹ - Ấn là mối quan hệ định hình thế kỷ 21. Chuyến thăm Ấn Độ của Tổng thống Donald Trump vừa rồi đánh dấu vừa tròn 20 năm kể từ chuyến thăm đầu tiên của Tổng thống Clinton trong thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh. Chuyến thăm của TT Trump là một dấu mốc mới trong quan hệ Mỹ - Ấn khi hai bên đã quyết định nâng cấp quan hệ lên mức “đối tác chiến lược toàn cầu toàn diện” (Comprehensive Global Strategic Partnership).
Như vậy, quan hệ đối tác chiến lược toàn cầu toàn diện Mỹ - Ấn hiện nay được xây dựng trên cơ sở sự tin cậy, tôn trọng và hiểu biết lẫn nhau, cùng chia sẻ những giá trị và lợi ích tương đồng, tình hữu nghị và gắn kết giữa nhân dân hai nước. Chuyến thăm của TT Trump đến Ấn Độ là dịp để hai nhà lãnh đạo nhìn lại những tiến triển trong quan hệ song phương và thúc đấy quan hệ đối tác chiến lược tiến về phía trước.
VNEWS: Kể từ khi Tổng thống Trump lên cầm quyền, mối quan hệ Mỹ-Ấn đang diễn biến theo chiều hướng như thế nào?
TS. LTHN: Mỗi Tổng thống Mỹ khi lên cầm quyền đều có những điều chỉnh chính sách đối ngoại để lại dấu ấn riêng. Nếu như trước Donald Trump, Tổng thống Obama đã đảo ngược chính sách của người tiền nhiệm Geogre Bush. Đến khi Donald Trump lên cầm quyền, ông đã có những đảo ngược trong chính sách đối ngoại so với chính quyền của Tổng thống Obama. Ông đã đảo ngược quan điểm của Mỹ trong một loạt vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, chương trình hạt nhân Iran, Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương. Đối với chính sách xoay trục sang châu Á-Thái Bình Dương, ông đã điều chỉnh thành Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Chiến lược ADD-TBD tuy không hoàn toàn đảo ngược chiến lược châu Á-TBD của Chính quyền tiền nhiệm nhưng đã có những điều chỉnh quan trọng. Đối với Ấn Độ, điểm khác biệt trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương so với chính sách châu Á – TBD là, trong Chiến lược ADD-TBD mới của Mỹ, Ấn Độ trở thành một trung tâm trong chiến lược hợp tác giữa Mỹ với các đồng minh, có vai trò ngang hàng với các đồng minh truyền thống của Mỹ. Ấn Độ ngày càng có vị trí quan trọng trong những tính toán chiến lược của Mỹ.
Nhìn chung, mặc dù vẫn còn những vấn đề khúc mắc (nhất là trong quan hệ thương mại) nhưng quan hệ Mỹ - Ấn từ khi TT Trump lên cầm quyền đã tiến triển đều đặn theo xu hướng đi lên. Dưới thời chính quyền Trump và Thủ tướng Modi, quan hệ Mỹ - Ấn đã có những phát triển mới trên tất cả các lĩnh vực: thương mại, quốc phòng, chống khủng bố, hợp tác năng lượng, hợp tác trong các vấn đề khu vực và toàn cầu, thúc đẩy kết nối nhân dân.
Mỹ và Ấn đều nhận thức được tầm quan trọng của việc ưu tiên thúc đẩy quan hệ song phương vì sự phát triển thịnh vượng của hai bên trong bối cảnh của một trật tự toàn cầu không ổn định (có nhiều biến động). Sự hội tụ về lợi ích chiến lược vẫn đủ lớn để gắn kết hai nước với nhau, để những khác biệt căng thẳng trong thương mại không bị đẩy đi quá xa và vượt tầm kiểm soát. Hai bên có nhiều sự hội tụ về lợi ích chiến lược, bao gồm lợi ích liên quan đến an ninh hàng hải, sự phối hợp với nhau trong việc đối phó với những thách thức an ninh phi truyền thống như cướp biển, chủ nghĩa khủng bố, thiên tai.
Như vậy, quan hệ Mỹ - Ấn dưới thời TT Trump tiếp tục xu hướng của mối quan hệ Mỹ Ấn từ năm 2000 đến nay, đó là phát triển theo xu hướng đi lên. Không phải lúc lên lúc xuống như thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
VNEWS: Theo bà, mục đích của cả phía Mỹ và Ấn Độ trong xúc tiến chuyến thăm của Tổng thống Trump là gì?
TS. LTHN: Mục đích chung của chuyến thăm, như được thể hiện trong các phát biểu của Tổng thống Trump và Thủ tướng Modi, là để hâm nóng và thúc đẩy quan hệ song phương trên tất cả các lĩnh vực chính trị ngoại giao, kinh tế thương mại, an ninh quốc phòng, quan hệ nhân dân, kết nối con người. Giới quan sát nhấn mạnh vào mục đích đạt được một thỏa thuận thương mại giữa hai bên. Nhưng tôi cho rằng, kinh tế thương mại ko phải là mục đích chính của chuyến đi lần này. Mục đích chính của TT Trump trong chuyến thăm lần này là mang tính chính trị - ngoại giao. Năm nay là năm cuối trong nhiệm kỳ thứ nhất của ông Trump, việc đi thăm Ấn Độ trong năm cuối, trước kỳ bầu cử tiếp theo khẳng định vị trí quan trọng của Ấn Độ trong chính sách của Mỹ.
Đối với Ông Trump, mục đích của chuyến đi còn là để “gây ấn tượng” đối với cộng đồng người Ấn tại Mỹ, tìm kiếm sự ủng hộ của cộng đồng người Ấn tại Mỹ trong cuộc bầu cử sắp tới. (Hiện có khoảng 4,5 triệu người gốc Ấn sống ở Mỹ, tuy số lượng ko phải quá lớn, nhưng họ lại là lực lượng chính trị có ảnh hưởng, có khả năng tác động chính sách ở quốc gia này. Như vậy, chính sách đối ngoại thực chất là để phục vụ chính sách đối nội.
Đối với Thủ Tướng Modi, chuyến thăm của TT Trump cũng là cơ hội tốt để ông thể hiện bản thân, thể hiện là người bạn tốt nhất của TT Mỹ và được TT Mỹ ủng hộ. Trong bối cảnh kinh tế Ấn Độ đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, chính sách với Kashmir và cộng đồng Hồi giáo của ông Modi đang bị chỉ trích thì chuyến thăm của TT Mỹ thực sự là một cơ hội rất tốt để Thủ Tướng Modi có dịp nâng cao hình ảnh và tỏa sáng trước công chúng.
VNEWS: Bà chú ý những khía cạnh gì từ kết quả chuyến thăm của Tổng thống Trump (quân sự? thương mại?)
TS. LTHN: Giới quan sát thường nhấn mạnh vào khía cạnh kinh tế thương mại và cho rằng, chuyến thăm tuy hoành tráng nhưng “thiếu thành quả thực chất”. Thỏa thuận thương mại được nhiều người mong chờ vẫn không được ký kết. Tuy nhiên, tôi cho rằng (như tôi đã nói), kinh tế thương mại không phải là mục đích chính của chuyến thăm lần này. Mục đích chính của chuyến thăm mang tính chính trị - ngoại giao, và xét ở khía cạnh đó, thì chuyến thăm đã rất thành công, thể hiện ở chỗ, hai bên đã ra một Tuyên bố chung, nâng cấp quan hệ song phương lên mức “đối tác chiến lược toàn cầu toàn diện.”
Thủ tướng Modi trong bài phát biểu tại sự kiện chào mừng TT Trump, nói rằng: chuyến thăm của TT Trump mang tính lịch sử, là một chương mới trong quan hệ Ấn – Mỹ. Như vậy, rõ ràng, chuyến thăm đã đưa quan hệ song phương lên một tầng nấc mới, có sự biến chuyển về chất trong mối quan hệ.
Thật ra, khó có thể nói thành quả trên khía cạnh chính trị ngoại giao là thực chất hay không thực chất, vì những thành quả này mang tính định tính, đó không phải là những kết quả có thể định lượng bằng những con số cụ thể như trong thương mại, nhưng sẽ có tác động làm chuyển biến thực chất mối quan hệ.
Thứ hai, tôi thấy chuyến thăm thành công ở khía cạnh thúc đẩy kết nối con người, ngoại giao nhân dân. Thủ tướng Modi cho rằng, kết nối con người chính là nền tảng của mối quan hệ Ấn – Mỹ. Ông nói, sự xuất hiện của Tổng thống Trump cùng với gia đình ông ở Ấn Độ đã đem đến cho quan hệ Ấn – Mỹ sự thân thiết và ngọt ngào của mối quan hệ gia đình. Đó không chỉ là mối quan hệ giữa những đối tác, đó còn là mối quan hệ lớn hơn và gần gũi hơn của một gia đình. Điều tôi chú ý là khi TT Trump xuống sân bay, ông cùng gia đình đã đi thẳng đến Sabarmati Ashram (nơi ở tại quê hương của Mahatma Gandhi, người cha già dân tộc của Ấn Độ), tỏ lòng tôn kính với người cha già dân tộc trước khi đến dự sự kiện chào đón ông “Namaste Trump” ở sân vận động lớn nhất thế giới tại Ahmedabad. Sự kiện chào đón TT Trump có sự hiện diện của khoảng 110.000 người. Trong suốt chuyến thăm, TT Trump và gia đình ông đã tham dự nhiều sự kiện tương tác với nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội Ấn Độ.
Một kết quả nổi bật khác của chuyến thăm là hai bên đã ký hợp đồng quân sự trị giá 2,6 tỷ đô la Mỹ cho hải quân Ấn Độ. Mỹ hứa hẹn sẽ cung cấp cho Ấn Độ “những vũ khí tốt nhất và đáng gờm nhất trên hành tinh”. Ngoài ra, hai bên ký kết 3 thỏa thuận hợp tác quốc phòng khác liên quan đến hỗ trợ hậu cần, thông tin liên lạc và an ninh công nghiệp. Tổng thống Mỹ tái khẳng định Ấn Độ là “đối tác Quân sự Chính” (Major Defence Partner) của nước này.
Về khía cạnh thương mại, mặc dù chưa có một thỏa thuận cụ thể giữa hai quốc gia, nhưng trong phát biểu của mình, TT Trump nói rằng, hai bên “đã đạt được những tiến triển quan trọng về một thỏa thuận thương mại toàn diện”. (thỏa thuận lớn sẽ đc tiến hành sau bầu cử).
VNEWS: Trước cuộc gặp, giới phân tích Mỹ cho rằng chính quyền Tổng thống Trump sẽ tập trung ít hơn vào tiềm năng của Ấn Độ với tư cách là một đối tác, mà thay vào đó tập trung vào tình trạng mất cân bằng thương mại với Mỹ. Kết quả chuyến thăm có cho thấy ông Trump vẫn duy trì xu hướng quan hệ này với Ấn Độ hay không? Chuyến thăm cho thấy bản chất quan hệ Mỹ-Ấn hiện nay là gì?
TS. LTHN: Nếu nhìn từ chuyến thăm, vấn đề mất cân bằng thương mại, những khác biệt và căng thẳng trong thương mại tiếp tục là điểm nghẽn trong quan hệ 2 nước. Đó là lý do vì sao ông Trump tránh nhắc nhiều đến vấn đề thương mại trong chuyến thăm. Hai nước vẫn còn nhiều việc phải làm trước khi có thể đi đến một thỏa thuận thương mại song phương toàn diện.
Chuyến thăm cho thấy bản chất quan hệ Mỹ - Ấn là mối quan hệ giữa hai nước lớn, được xây dựng trên cơ sở lợi ích dân tộc nước lớn. Đó cũng là mối quan hệ giữa hai nước lớn có nhiều điểm hội tụ về lợi ích chiến lược, có khả năng quản lý những khác biệt để duy trì và thúc đẩy mối quan hệ đối tác. Đây là mối quan hệ giữa một siêu cường đang bị thách thức vị trí số một thế giới và một cường quốc đang trỗi dậy ở châu Á. Mỹ cần Ấn Độ để duy trì ảnh hưởng, kiềm chế Trung Quốc… Trong khi Ấn Độ cần Mỹ để thực hiện mục tiêu trở thành cường quốc lãnh đạo khu vực và toàn cầu.
VNEWS: Quan hệ Mỹ-Ấn không phải lúc nào cũng nồng ấm. Theo bà, những yếu tố nào đang chi phối triển vọng mối quan hệ song phương này (thương mại, quan hệ với Nga? nghi ngờ về cam kết của Trump đối với châu Á? Mỗi bên lo ngại nhận thức của bên kia về mối đe dọa mà Trung Quốc gây ra sẽ thay đổi?)
TS. LTHN: Đúng vậy, quan hệ Mỹ - Ấn không phải lúc nào cũng nồng ấm. Quan hệ Mỹ - Ấn chịu sự chi phối của nhiều nhân tố bên trong và bên ngoài. Ở trong nước, đó là tình hình kinh tế-chính trị-xã hội của Mỹ và Ấn Độ. Ở bên ngoài, đó là trật tự quốc tế mới đang định hình có nhiều biến động, là sự cọ sát và cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, sự trỗi dậy của Trung Quốc, nhân tố Nga, nhân tố Pakistan, thậm chí nhân tố Iran cũng có thể gây mâu thuẫn trong quan hệ Mỹ - Ấn. Ấn Độ tiếp tục phải khéo léo trong xử lý mối quan hệ giữa Mỹ và đối tác truyền thống Nga (khó như đi trên dây). Tuy nhiên, tôi cho rằng, yếu tố chi phối quan trọng nhất đến quan hệ Mỹ - Ấn chính là lợi ích dân tộc của 2 quốc gia.
Ngoài ra, yếu tố cá nhân lãnh đạo cũng chi phối khá lớn đến mối quan hệ Mỹ - Ấn. Tổng thống Trump và Thủ tướng Modi đều là những nhà lãnh đạo mạnh mẽ, quyết đoán và khó dự đoán. Đối với Tổng thống Trump và Thủ tướng Modi thì việc tiếp tục có được sự ủng hộ của cử tri trong cuộc bầu cử tiếp theo có tầm quan trọng đặc biệt. Trong khi Tổng thống Trump sẽ bước vào bầu cử cuối năm nay, thì Thủ tướng Modi cũng cần chuẩn bị cho nhiệm kỳ thứ ba. Người Ấn nói, ngay khi vừa kết thúc bầu cử, chính quyền Modi đã bắt đầu làm việc, vận động để chuẩn bị cho kỳ bầu cử tiếp theo.
VNEWS: Mỹ và Ấn Độ đặt Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vào trọng tâm chiến lược địa chính trị, một cách để tiếp tục thúc đẩy hợp tác là phải tập trung vào việc xây dựng năng lực ở các quốc gia Ấn Độ Dương. Bà nhận xét ntn về sự hợp tác giữa Ấn Độ và Mỹ trong chiến lược này thời gian tới và tác động của nó với khu vực châu Á?
TS. LTHN: Mặc dù một số chuyên gia phía Ấn Độ không đặt nhiều kỳ vọng vào sự tham gia tích cực của Mỹ ở khu vực dưới thời TT Trump, cho rằng ông Trump là người theo chủ nghĩa giao dịch, chủ nghĩa biệt lập và có sự cam kết hạn chế đối với khu vực. Nhưng tôi cho rằng, TT Trump và Thủ tướng Modi đều là những nhà lãnh đạo mạnh mẽ quyết đoán và khó dự đoán. Với phương châm “nước Mỹ trên hết” của TT Trump và “Ấn Độ trước tiên” của Thủ tướng Modi, hai bên vẫn sẽ tiếp tục hợp tác chặt chẽ vì điều đó sẽ đem lại lợi ích cho cả hai phía. Tuyên bố chung Mỹ - Ấn dành một phần để nói về hợp tác giữa hai nước ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, thể hiện hai nước tiếp tục đặt ADD -TBD vào trọng tâm chiến lược của mình.
Trong thời gian tới, hai nước sẽ thúc đẩy sự hợp tác tích cực ở Ấn Độ Dương-TBD thông qua các cơ chế song phương và đa phương, đó là các cơ chế đối thoại cấp bộ trưởng quốc phòng và bộ trưởng ngoại giao hai nước, cuộc họp thượng đỉnh ba bên Mỹ - Ấn – Nhật; và tham vấn, hợp tác của bộ Tứ (Tứ giác Kim cương) bao gồm Mỹ - Ấn –Úc-Nhật (Quad). Hai bên cũng sẽ thúc đẩy hợp tác giữa Cơ quan phát triển quốc tế Hoa kỳ (USAID) và Cơ quan đối tác phát triển Ấn Độ (India’s Development Partnership Administration) ở các nước thứ ba.
Hợp tác Ấn Độ - Mỹ ở Ấn Độ Dương TBD về cơ bản có tác động tích cực đến sự cân bằng quyền lực ở khu vực châu Á và trên thế giới, và cũng có những tác động tốt đối với Việt Nam. Cả Mỹ và Ấn Độ đều thừa nhận vai trò trung tâm của ASEAN trong chiến lược ADD-TBD trong đó Việt Nam có vị trí quan trọng.
PV. Mai Hằng
Source: Đài Truyền hình Thông tấn xã Việt Nam (VNEWS)